Η αθόρυβη επιδημία και τι πρέπει να γνωρίζουν οι γυναίκες
Μια μεγάλη κατηγορία ιών, που μολύνουν τον άνθρωπο και μπορεί να του προκαλέσουν θηλώματα, είναι οι HPV (Human Papilloma Viruses), όπως αναφέρονται διεθνώς (ιοί των ανθρωπίνων θηλωμάτων).
Πώς μεταδίδονται οι HPV;
Γενικά, οι HPV μεταδίδονται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο με την τριβή του δέρματος και των βλεννογόνων.
Και τι μπορεί να προκαλέσουν;
Ανάλογα με τον τύπο του ιού μπορεί να προκληθούν διαφορετικές αλλοιώσεις, αλλά και ο ίδιος τύπος ιού, εάν μολύνει διαφορετικά άτομα, δεν είναι σίγουρο, ότι θα προκαλέσει το ίδιο αποτέλεσμα… Η πραγματικότητα, είναι, ότι οι HPV, συνήθως, δεν προκαλούν τίποτα. Γιατί; … Απλά, δεν τους επιτρέπει το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Όμως, εάν η άμυνά μας είναι πεσμένη, τότε ο ιός αρχίζει να προκαλεί φλεγμονή στα κύτταρά μας.
Και πώς θα εκδηλωθεί αυτή η φλεγμονή;
Συνήθως, η φλεγμονή υπάρχει μόνο σε επίπεδο κυττάρων και δεν φαίνεται με γυμνό μάτι. Παραμένει, όπως λέμε, υποκλινική, δηλαδή δεν μπορεί κανείς να τη δει στην απλή κλινική ιατρική εξέταση. Από αυτή την άποψη, οι HPV είναι επικίνδυνοι γιατί, ούτε ο ασθενής γνωρίζει ότι έχει μολυνθεί, ούτε ο γιατρός το βλέπει σε μια απλή εξέταση. Σε λίγες περιπτώσεις υπάρχουν ορατές αλλοιώσεις, όπως τα οξυτενή κονδυλώματα. Επομένως, εάν κάποιος έρθει σε επαφή με μολυσμένο άτομο, μπορεί να προκληθεί φλεγμονή, μπορεί και όχι (ανάλογα με την ευαισθησία που έχει το αμυντικό του σύστημα). Αν αρχίσει μια φλεγμονή στα κύτταρα και έχουμε ένα υγιές ανοσοποιητικό σύστημα, μέσα σε λίγους μήνες ο οργανισμός θα καταστείλει τη φλεγμονή, χωρίς καν να πάρουμε είδηση, ότι μολυνθήκαμε. Αν όμως το ανοσοποιητικό μας σύστημα δεν μπορέσει να καταστείλει τη φλεγμονή από τους HPV, τότε θα έχουμε αλλοιώσεις.
Τι αλλοιώσεις μπορεί να προκαλέσουν οι HPV;
Ανάλογα με τον τύπο του ιού μπορεί να προκύψουν κλινικές αλλοιώσεις, δηλαδή εμφανείς, ορατές με γυμνό μάτι, όπως τα οξυτενή κονδυλώματα. Όμως, το συνηθέστερο είναι να συμβεί αυτό που αναφέρθηκε ήδη, δηλαδή να προκύψουν αλλοιώσεις, που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι. Αυτό αφορά, κυρίως, στον τράχηλο της μήτρας. Οι αλλοιώσεις στον τράχηλο της μήτρας δεν είναι ορατές παρά μόνο με ειδικές μεγεθύνσεις (κολποσκόπιο, μικροσκόπιο). Οι αλλοιώσεις αυτές έχουν πολύ μεγάλη σημασία για την υγεία των γυναικών, επειδή ο τράχηλος της μήτρας είναι το πιο ευάλωτο όργανο σε καρκινογένεση από τους ογκογόνους HPV. Ο λόγος είναι ο εξής: εάν οι αλλοιώσεις αυτές έχουν προκληθεί από HPV υψηλού κινδύνου και το ανοσοποιητικό σύστημα δεν μπορεί να τις εξαφανίσει, ίσως εξελιχθούν σε καρκίνο.
Μπορεί λοιπόν κάποιος να κόλλησε HPV και να μη το γνωρίζει;
Βέβαια. Αυτό είναι πολύ πιθανό. Σε ποσοστό 4% των Αμερικανίδων, που θα υποβληθούν σε κολποσκόπηση, βρίσκονται αλλοιώσεις από HPV, χωρίς οι ίδιες να το γνωρίζουν. Σε γυναίκες, που δεν έχουν βρεθεί αλλοιώσεις ούτε στην κολποσκόπηση, θα ανιχνευτεί το DNA από HPV, σε ποσοστό 10% των εξετασμένων.
Δεν μπορώ να ξέρω αν έχω μολυνθεί και από ποιον HPV;
Όχι πάντοτε. Αυτές οι ειδικές εξετάσεις αντισωμάτων στο αίμα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην καθημερινή ιατρική πράξη. Οι HPV είναι διαφορετικοί από τους περισσότερους ιούς που γνωρίζουμε. Εισέρχονται στο δέρμα ή στους βλεννογόνους μας και προκαλούν τοπικές φλεγμονές. Το ανοσοποιητικό μας σύστημα τους καταπολεμά κυρίως με μηχανισμούς τοπικής εμβέλειας (ανοσία κυτταρικού τύπου). Δεν παράγονται υψηλά επίπεδα αντισωμάτων στο αίμα. Αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο δεν μπορούμε να μετρήσουμε εύκολα αυτά τα αντισώματα και να αποφανθούμε αν έχουμε ενεργό λοίμωξη τώρα ή είχαμε παλιά.
Μια φορά κολλάει κάποιος HPV και τον έχει για πάντα;
Μιλήσαμε πριν για τις δυσκολίες που υπάρχουν, ώστε να αποκλείσουμε αν κάποια γυναίκα έχει ή δεν έχει μολυνθεί. Εάν βρούμε τη φλεγμονή και ανιχνεύσουμε τον ιό, τότε είμαστε σίγουροι «ότι έχει κολλήσει». Εάν όμως δεν βρούμε το DNA του HPV, δεν μπορούμε να βεβαιώσουμε, ότι δεν υπήρξε μόλυνση. Υπάρχει πάντοτε και το αναπάντητο ερώτημα «αν ο HPV παραμένει επάνω μας εφ’ όρου ζωής ή όχι».
Θεωρείται βέβαιο, ότι ο οργανισμός μας μπορεί να καταστείλει τη φλεγμονή, αλλά δεν «ξεφορτώνεται» τον ιό τόσο γρήγορα. Μετά την καταστολή της φλεγμονής από τον οργανισμό μας, ο HPV παραμένει στα κύτταρα της βασικής μεμβράνης και πολλαπλασιάζεται παράλληλα με τις κυτταρικές διαιρέσεις. Καταστέλλεται σε τοπικό επίπεδο (ανοσία κυτταρικού τύπου), αλλά το κεντρικό σύστημα του ανοσοποιητικού (παραγωγή αντισωμάτων – ανοσία χυμικού τύπου) δεν «βλέπει τον ιό».
Μπορεί σε κάποια φάση, ο HPV να καταφέρει, ξεγελώντας την τοπική κυτταρική ανοσία, να ξαναφουντώσει και να προκαλέσει φλεγμονή στα κύτταρα. Αυτό το βλέπουμε σε περιπτώσεις γυναικών, που δεν έχουν τα τελευταία χρόνια σεξουαλικές επαφές και όμως εμφανίζουν υποτροπές της λοίμωξης. Είναι πιο συχνό φαινόμενο, στις γυναίκες στις οποίες χορηγούνται για πολύ καιρό φάρμακα που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό (κορτιζόνη, ανοσοκατασταλτικά).
Τα εμβόλια για συγκεκριμένους τύπους HPV, δημιουργούν ικανοποιητικά επίπεδα αντισωμάτων στο αίμα, υψηλότερα επίπεδα αντισωμάτων από αυτά που προκαλούνται από την φυσική λοίμωξη. Για το λόγο αυτό είναι πολύ επιτυχή στην πρόληψη της μόλυνσης από συγκεκριμένους HPV. Με τους HPV όλα είναι θέμα ισορροπίας, αφενός μεταξύ ανοσοποιητικού – ογκοκατασταλτικών μηχανισμών του ανθρώπινου οργανισμού, αφετέρου δε του τύπου του ιού.
Τρόποι μετάδοσης γεννητικών HPV
Απαιτείται άμεση επαφή με δέρμα ή με βλεννογόνο, των αλλοιώσεων από HPV, για να μεταφερθεί ο ιός. Η απλή όμως μεταφορά του ιού από άτομο σε άτομο δεν είναι συνήθως ικανή να δημιουργήσει φλεγμονή. Πρέπει να υπάρξει τριβή και να προκύψουν μικροτραυματισμοί για να εισχωρήσει ο ιός στο επιθήλιο. Γι’ αυτό, η σεξουαλική επαφή (κολπική ή πρωκτική) αποτελεί τον ευκολότερο τρόπο μετάδοσης για τους HPV. Άλλοι τύποι σεξουαλικής επαφής (τριβή των γεννητικών οργάνων με το χέρι ή μεταξύ τους, στοματο-γεννητική επαφή) είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε φλεγμονή, εφόσον υπάρχουν αμυχές στο επιθήλιο και το ανοσοποιητικό σύστημα δεν λειτουργήσει καλά, θεωρούνται όμως σπανιότεροι τρόποι μετάδοσης.
Τρόποι μετάδοσης των γεννητικών HPV
Είναι πιο πιθανό να κολλήσετε HPV από:
- Κολπική σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό
- Πρωκτική σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό
Υπάρχει μικρότερη πιθανότητα να κολλήσετε:
- Με κολπική ή πρωκτική επαφή με προφυλακτικό
- Με στοματογεννητική επαφή
- Με έντονη τριβή της γεννητικής χώρας με γεννητικά όργανα, μολυσμένα αντικείμενα (sex toys) ή δάχτυλα
Έχετε πολύ μικρή πιθανότητα να κολλήσετε:
- Από κοινή χρήση πετσετών
Δεν πρόκειται να κολλήσετε HPV:
- Από το κάθισμα μιας τουαλέτας
- Από πόμολα, χειρολαβές, βρύσες κ.λπ.
- Από ένα κατοικίδιο ζώο
Τι κίνδυνο έχω να μολυνθώ μετά από σεξουαλική επαφή;
Ο ακριβής κίνδυνος δεν είναι γνωστός, υπολογίζεται, όμως, σε ορισμένες μελέτες, να κυμαίνεται στο 60-65%. Εάν δηλαδή κάποιος έχει αλλοιώσεις φλεγμονής από HPV και αναζητήσουμε το DNA του ιού στις σεξουαλικούς του συντρόφους, με πολύ ευαίσθητες μεθόδους, όπως η PCR, θα βρούμε ότι έχει μολυνθεί ένα πολύ μεγάλο ποσοστό από αυτές. Η χρήση προφυλακτικού περιορίζει τον κίνδυνο μετάδοσης κατά 70%.
Πώς εξηγείται η ανεύρεση αλλοιώσεων, σε σημεία όπου δεν υπάρχει τριβή με τη σεξουαλική επαφή;
Σε άτομα με κονδυλώματα, εμφανίζονται συχνά αλλοιώσεις και σε άλλα σημεία, όπως στο εφήβαιο, στις μηροβουβωνικές πτυχές και αλλού. Πολλές φορές με το ξύρισμα αυτών των περιοχών ή τη διαδικασία αποτρίχωσης δημιουργούνται μικροτραυματισμοί, που δίνουν στους HPV την ευκαιρία να εισέλθουν και να μολύνουν τη βασική στιβάδα του επιθηλίου. Επίσης, η τριβή μιας περιοχής (όπως π.χ. του πρωκτού) με μολυσμένα δάχτυλα – νύχια, μπορεί να γίνει η αιτία δημιουργίας αλλοιώσεων (στη συγκεκριμένη περίπτωση χωρίς να υπάρχει στην πραγματικότητα πρωκτική επαφή).
Εμβόλια
Τον Ιούνιο του 2006, εγκρίθηκε από την επιτροπή τροφίμων και φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) το πρώτο εμβόλιο για προφύλαξη από συγκεκριμένους τύπους HPV, με το εμπορικό όνομα Gardasil. Το εμβόλιο κατασκευάστηκε από την εταιρεία Merck και το Σεπτέμβριο του 2006 πήρε έγκριση για κυκλοφορία στην Ευρώπη. Στη χώρα μας, κυκλοφορεί από τον Ιανουάριο του 2007. Το εμβόλιο προφυλάσσει από τη μόλυνση από τους HPV: 6, 11, 16, 18.
Πώς χορηγείται το εμβόλιο;
Και τα δύο εμβόλια χορηγούνται σε 3 δόσεις, που γίνονται εντός εξαμήνου.
Πόσο ασφαλή είναι τα εμβόλια;
Δεν έχουν παρατηρηθεί, στις μελέτες που ανακοίνωσαν πρόσφατα και οι δύο εταιρείες, σοβαρές παρενέργειες. Φαίνεται, ότι οι παρενέργειες δεν διαφέρουν από αυτές των άλλων εμβολίων που είναι σε χρήση. Οι πιο συνηθισμένες είναι ελαφρά πυρετική κίνηση, πονοκέφαλος και τοπικός ερεθισμός στην περιοχή της ένεσης. Η εμπειρία από τα δύο εμβόλια είναι πλέον μεγάλη (έχουν χορηγηθεί πολλά εκατομμύρια δόσεων).
Γιατί αρχικά εγκρίθηκε η χορήγηση του εμβολίου, από την επιτροπή FDA στις ΗΠΑ, μόνο για κορίτσια 9-26 ετών;
Επειδή η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα του εμβολίου είχε μελετηθεί αρχικά μόνο για τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Αργότερα, επεκτάθηκαν οι ενδείξεις. Πρέπει, όμως, να γνωρίζει κανείς, ότι πρόκειται για προληπτικά εμβόλια και η κάλυψη που προσφέρουν είναι ιδανική πριν την έναρξη σεξουαλικών επαφών.